Οι διάφορες συζητήσεις σχετικά με την κρίση και τις εξελίξεις στην Ελλάδα, με έκαναν να αναρωτηθώ πάνω σε ορισμένες ιδέες σχετικά με το δρόμο τον οποίο θα έπρεπε να ακολουθήσει η χώρα και οι Έλληνες πολίτες για να βελτιωθούν τα πράγματα. Αυτές οι ιδέες σίγουρα δεν δίνουν λύσεις για τις άμεσες οικονομικές και δημοσιονομικές ανάγκες της χώρας αλλά θα μπορούσαν να είναι ενταγμένες σε ένα πιο μακρο-πρόθεσμο σχέδιο.
Μία από αυτές είναι και η προσπάθεια να γκρεμίσουμε σιγά-σιγά την νοοτροπία που κυριαρχεί από το τέλος του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου ότι το παιδί μου θα γίνει γιατρός, δικηγόρος, εργολάβος, ή γενικότερα επιστήμονας (με την στρεβλωμένη έννοια της γενικής φιλοσοφικο-θεωρητικής αναζήτησης μεγάλων - και πολλές φορές δυσνόητων - ιδεών). Αυτή η νοοτροπία πρέπει να αλλάξει, κι αυτό με τη βοήθεια μιας εκτεταμένης μεταρρυθμιστικής προσπάθειας στον τομέα της παιδείας, σε όλες τις βαθμίδες. Οι σπουδές θα πρέπει να αποτελούν καθαρά πλέον στάδιο προετοιμασίας για παραγωγική συμμετοχή του καθενός στην αγορά και να μην παραμείνουν μόνον ως διαδικασία γενικής μόρφωσης αποσπασμένες από τις πραγματικές ανάγκες της αγοράς και της οικονομίας. Η οποιαδήποτε πολιτική και οικονομική ηγεσία στην χώρα θα πρέπει να δουλέψει προς αυτήν την κατεύθυνση με την προώθηση ενθαρρυντικών μέτρων σε εκείνους τους επαγγελματικούς και παραγωγικούς τομείς που θεωρεί ότι αποτελλούν – ή θα μπορούσαν να αποτελέσουν – παράγοντες ενίσχυσης της εθνικής οικονομίας. Κι αυτό σε συνδυασμό με την ταυτόχρονη ενίσχυση των αντίστοιχων εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Η ανάπτυξη δεν είναι μόνον ο όγκος παραγωγής, αλλά και η παραγωγή νέων ιδεών οι οποίες άμεσα συνδέονται με το κατά πόσο εξειδικεύμενοι σε έναν τομέα εργαζόμενοι κατέχουν επαγγελματικές θέσεις σχετικές με τον τομέα εξειδίκευσής τους.
Σε αυτό το σημείο το παράδειγμα το δικό μου και πολλών γνωστών και φίλων που σπούδασαν Πολιτικές Επιστήμες ή Διεθνείς Σχέσεις, είναι χαρακτηριστικό. Ένα τρομερά μεγάλο ποσοστό αυτών, οι οποίοι παρέμειναν στην Ελλάδα, έχει απορροφηθεί σε θέσεις εργασίας που δεν έχουν να κάνουν σε τίποτα με τις σπουδές και την εξειδίκευσή τους. Αυτό σίγουρα έχει συμβεί και συμβαίνει και σε άλλους, με διαφορετικού είδους σπουδές. Αυτό το φαινόμενο δεν είναι αρνητικό μόνο και μόνο επειδή δεν υπάρχει συμφωνία μεταξύ των σπουδών και του είδους επαγγέλματος, αλλά κι επειδή αυτή η ασυμφωνία ενδεχομένως να μειώνει ακόμα περισσότερο το προσωπικό κίνητρο για καινοτομία και εξέλιξη στον χώρο εργασίας. Αυτό σε συνδυασμό με το έτερο αντικίνητρο, που είναι ο σχετικά χαμηλός μισθός, δημιουργεί ένα αντιπαραγωγικό μείγμα. Σίγουρα, δεν είναι μόνον η «λανθασμένη» επιλογή σπουδών και κατάρτισης, αλλά και ότι αυτή η επιλογή συχνά γινόταν με το σκεπτικό ότι αργότερα «κάποια δουλειά» θα βρεθεί στον δημόσιο ή ιδιωτικό τομέα, χωρίς καμία ιδιαίτερη σκέψη για το είδος της δουλειάς.
Ταυτόχρονα, θεωρούσαμε τις τεχνικές δουλειές ως κάτι το απλό, εύκολο και χαμηλής μόρφωσης επαγγελματική ασχολία. Πόσες φορες δεν είπαμε από μέσα μας «τί τις ήθελα τις σπουδές και δεν γινόμουν υδραυλικός ή ψυκτικός να κέρδιζα πολλά περισσότερα». Υπήρχε αυτή η άποψη για τις σπουδές ως κάτι το αρτίστικο, ως ένα όνειρο για την δημιουργία μεγάλων ιδεών, σε αντιδιαστολή με του φαινομενικά χαμηλότερου μορφωτικού status των τεχνικών επαγγελμάτων που συνδεόταν με την κουλτούρα της Ελληνικής καπατσωσύνης. Δεν καταλάβαμε ότι μεγάλες και ενδιαφέρουσες ιδέες μπορούν να ξεπηδήσουν από οποιαδήποτε ασχολία μας, φτάνει να έχουμε την διάθεση και το μεράκι για δημιουργική δουλειά και επιθυμία για εξέλιξη και βελτίωση.
Με τα λεγόμενά μου, δεν θα ήθελα να παρουσιαστώ ως στιγνός τεχνοκράτης υπέρμαχος μιας διαδικασίας επαγγελματικής εξειδίκευσης που μετατρέπει την εκπαίδευση σε απλό γρανάζι των εκάστοτε οικονομικών επιταγών της αγοράς. Η μόρφωση και η κριτική σκέψη σίγουρα επιτυγχάνονται όταν ερχόμαστε σε γνωστική επαφή με πλήθος διαφορετικούς τομείς. Παρόλα αυτά είναι ανάγκη να δούμε την μόρφωση και την εξειδίκευση ως μία δυναμική διαδικασία στην οποία συμμετέχουμε κι εμείς ενεργά σε όποιον γνωστικό και επαγγελματικό τομέα κι αν βρισκόμαστε, αποδεσμευμένοι από τις νοοτροπίες που ανέφερα παραπάνω. Ένα εθνικό σύστημα παιδείας σε μία εποχή όπου η πληροφορία και η δημιουργία νέας γνώσης κινούνται με ταχείς ρυθμούς είναι δύσκολο να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του καθενός από εμάς. Η προσωπική ενασχόληση και λήψη πρωτοβουλιών σχετικά με τους στόχους που ο καθένας θέτει για τον εαυτό του είναι βασικά κομμάτια της προσωπικής του πορείας και της πορείας του σε μία οργανωμένη κοινωνία.
Από την πλευρά του το κράτος θα πρέπει να δημιουργεί τις κατάλληλες προϋποθέσεις για την αύξηση των επιλογών στον χώρο της επαγγελματικής εκπαίδευσης και εξειδίκευσης. Η σημερινή προσπάθεια για την αναδιάρθρωση των Τεχνικών Λυκείων είναι μία πρωτοβουλία που κινείται προς αυτήν την κατεύθυνση, με την ελπίδα αυτή η προσπάθεια να συνοδευτεί και από την αντίστοιχη οικονομική στήριξη για την ποιοτική τους αναβάθμιση μέσω οργανωμένων υποδομών και άρτια καταρτισμένου διδακτικού προσωπικού. Τα τεχνικά λύκεια δεν θα πρέπει να θεωρούνται ως χώροι όπου μαζεύονται οι νεοι με «χαμηλότερου επιπέδου» πνευματικές ικανότητες.
Τέλος, ένα ακόμη θέμα που θα πρέπει να επισημανθεί είναι η ανάγκη για δημιουργική συνεργασία. Η κριτική και δημιουργική σκέψη περικλείει επίσης και την ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε με ποιόν τρόπο ο χώρος δράσης μας μπορεί να συνδυαστεί με άλλους χώρους δράσης για την δημιουργία νέων ιδεών και νέων κατευθύνσεων. Σκεφτείτε μόνον πόσο πιο πολλά πράγματα θα μπορούσαν να κάνουν μαζί ένας Γεωπόνος, ένας Μηχανολόγος, κι ένας Διοίκησης Επιχειρήσεων, από ότι μόνοι τους ξεχωριστά.
